Najważniejsza dla technicznego otrzymywania jodu jest jego zawartość w saletrze chilijskiej w postaci jodanu sodowego lub wapniowego, NaJOa lub Ca(JC>3)2, oraz nadjodanu sodowego, NaJO/„ dochodząca do 4 g jodu na 1 kg.

Fluorowce tworzą pomiędzy sobą związki wymienione w tablicy 37. Są to przeważnie gazy lub ciecze łatwo lotne o przenikliwym drażniącym zapachu. Powstają przez bezpośrednie łączenie pierwiastków, przy czym wydzielają się niewielkie ilości ciepła. Wzajemne powinowactwo fluorowców nie jest więc wielkie i związki międzyhalogenowe są niezbyt trwałe, ale żaden z nich nie ma własności wybuchowych.

Wodorosiarczyny mają też zdolność przyłączania się do substancji organicznych, przeprowadzając je w związki łatwo rozpuszczalne. Ta zdolność jest wykorzystana do otrzymywania czystej celulozy (błonnika) z drewna przez rozpuszczenie ligniny w roztworze wodorosiar- czynu wapniowego, Ca(HSC>3)2 (tzw. celuloza siarczynowa). Lignina towarzyszy zawsze celulozie w drewnie. Otrzymane w tym procesie tzw. ługi pocelulozowe, zawierające obok niezużytego siarczynu pokaźne ilości substancji organicznych, stanowią dość kłopotliwy odpadek w fabrykach celulozy. Ze względu na omówione wyżej szkodliwe działanie dwutlenku siarki na życie organiczne nie mogą one być spuszczane do ścieków bez uprzedniego oczyszczenia. Obecnie poddaje się je zazwyczaj fermentacji dla otrzymania alkoholu.

W 0°C pod ciśnieniem 1 atmosfery 1 litr wody pochłania 525 1 gazu, w temperaturze pokojowej około 450 1. W 15°C roztwór nasycony zawiera 42,7°/o HC1. Gęstość roztworu rośnie wraz z zawartością gazu można więc z gęstości określić jego stężenie posiłkując się tablicą 35.

Głównym źródłem azotu jest atmosfera ziemska, w której azot, jak wspomniano, stanowi w dolnych warstwach okrągło 78 %> na objętość lub 75,5%> na wagę. Znacznie mniejszą ilość azotu spotyka się w stałej skorupie ziemskiej, głównie w postaci soli kwasu azotowego. Azotan wapniowy, Ca(NOa)2, tworzy się w niewielkich ilościach w glebie na skutek działania śladów tlenków azotu z atmosfery na związki wapnia. Azotan sodowy, NaNOa, w mieszaninie z NaCl i innymi solami tworzy potężne pokłady w północnych prowincjach Chile (saletra chilijska, saletra sodowa). Azotan potasowy, KNOa, występuje w niewielkich ilościach w wielu okolicach na Bliskim Wschodzie. Azot wreszcie wchodzi w skład wszystkich organizmów żywych jako istotny składnik białek.

Najprostsza metoda do określania liczby atomów wchodzących w skład cząsteczki gazu polega na oznaczeniu stosunku ciepła właściwego pod stałym ciśnieniem cp do ciepła właściwego w stałej objętości cv (Y — cp/cv). Z teorii kinetycznej gazów wynika, że dla gazów jednoatomowych stosunek ten powinien wynosić 5/3 = 1,667, dla dwu- atomowych — 7/5 = 1,40, dla trój- i wieloatomowych — 1,33 lub mniej. Oznaczenie zaś stosunku v daje się przeprowadzić przez pomiar szybkości rozchodzenia się głosu w gazie. Pomiary takie przeprowadzone z helowcami dowiodły, że ich cząsteczki, w odróżnieniu od cząsteczek wielu innych prostych substancji gazowych, składają się z pojedynczych atomów. Ciężar cząsteczkowy jest więc zarazem ich ciężarem atomowym. W stanie stałym hel krystalizuje w układzie heksagonalnym (rys. 128), pozostałe helowce — w układzie regularnym (rys. 126).

Ciekawe zjawiska dają się zaobserwować podczas ogrzewania siarki ciekłej. Jasnożółta i ruchliwa bezpośrednio powyżej temperatury topnienia, ciemnieje ona począwszy od 160°C i staje się coraz bardziej lepka. W 200°C lepkość jest już tak znaczna, że siarka nie wylewa się z naczynia po przechyleniu go otworem na dół. Powyżej 250°C lepkość znów stopniowo maleje, tak iż około 400°C ciekła siarka odzyskuje poprzednią ruchliwość, nie powraca jednak do dawnej barwy. Wreszcie w 444,6°C pod normalnym ciśnieniem siarka wrze.

Pierwszy z tych związków otrzymywać można działając stężonym kwasem siarkowym na chloran potasowy: 3KC103 + 3H2S04 = 3 KUSO, + HC104 -f H20 + 2C10a. Metoda techniczna jego otrzymywania polega na redukcji chloranów dwutlenkiem siarki w roztworze kwasu siarkowego, ewentualnie z dodatkiem NaCl.

Bizmut należy do pierwiastków rzadszych. Występuje niekiedy w postaci rodzimej obok kobaltu, ołowiu lub srebra. Poza tym większe znaczenie, jako substancje wyjściowe do otrzymywania preparatów bizmutu, mają: siarczek bizmutawy, Bi2S3 (bizmutyn, błyszcz bizmutowy), oraz szereg siarczków podwójnych z miedzią, ołowiem i srebrem tlenek Bi203 (ochra bizmutowa) i zasadowy węglan, (BiO)2CO:i (szpat bizmutowy). Głównymi miejscami występowania rud bizmutowych są Boliwia i Tasmania. Niewielkich ilości bizmutu dostarczają też Kanada, Chiny, Indie, z krajów europejskich zaś Saksonia.

Podobnie jak sam kwas, podchloryny łatwo mogą oddawać swój tlen innym substancjom, są więc silnymi środkami utleniającymi przeprowadzają wodorotlenki Mn11, Fe11, Co11, Ni11 na wyższy stopień utlenienia, z amoniaku wydzielają azot, z jodków wytrącają wolny jod. Roztwory ich stosowane są na wielką skalę w przemyśle włókienniczym jako środek bielący, mniej szkodliwy dla substancji bielonego włókna niż wolny chlor. W tym celu we Francji już dawno przyrządzano roztwory podchlorynów przez wprowadzenie gazowego chloru do roztworu węglanu potasowego („eau de Javelle”) lub węglanu sodowego („eau de Labarraque”): col- + ci, co2 cr + cicr.

Dwutlenek siarki jest dość obficie pochłaniany przez wodę. Jedna objętość wody w 0°C rozpuszcza prawie 80 objętości gazu. W niskich temperaturach wydziela się z roztworu hydrat o składzie SO2 7H20. Ze wzrostem temperatury rozpuszczalność szybko maleje: w 20°C jest ona już dwa razy mniejsza niż w 0°C, a przez gotowanie dwutlenek może być całkowicie usunięty z roztworu.

Kwas nadchlorowy, HC104, jest najtrwalszy spośród tlenowych kwasów chloru i jedyny, który można otrzymać w stanie bezwodnym. Otrzymuje się go z jego soli, nadchloranów, najczęściej z nadchloranu potasowego. Sól ta powstaje, jak już wspomniano, z chloranu w wyniku ogrzewania do temperatury topnienia. Na otrzymany stop działa się po ostygnięciu niewielką ilością wody w celu wyługowania powstającego równocześnie chlorku potasowego. Nadchloran pozostaje nierozpuszczony. Kwas uwalnia się z soli przez wymianę podwójną 7 kwasem siarkowym lub fluorokrzemowym, który tworzy z potasem sól trudno rozpuszczalną. Po odsączeniu osadu tej soli oczyszcza się roztwór kwasu przez destylację pod zmniejszonym ciśnieniem. W skali przemysłowej otrzymuje się nadchlorany przez elektrolityczne utlenianie chloranów.

Na działanie czynników utleniających kwas solny jest równie odporny, jak chlorowodór gazowy. Na szczególną uwagę zasługuje reakcja HCI z kwasem azotowym. Mieszanina stężonego kwasu solnego z kwasem azotowym (zwykle w stosunku 3:1) nosi nazwę wody królewskiej (aqua regia). Ta trochę dziwna nazwa, pochodząca jeszcze z czasów średniowiecznej alchemii, ma wyrażać fakt, że mieszanina ta roztwarza wszystkie metale, łącznie z „królem metali” — złotem, które opiera się działaniu każdego ze składników z osobna. Tb energiczne działanie wody królewskiej na metale oraz niektóre związki, nie poddające się działaniu stężonych kwasów (np. siarczki rtęci, niklu, kobaltu) tłumaczy się powstawaniem chloru atomowego (chloru in statu nascendi) pod wpływem utleniającego działania kwasu azotowego na chlorowodór: 3 HCI + HNOa = 2HaO + NOC1 + 201.

W skład rodziny głównej grupy VI wchodzą pierwiastki: tlen O, siarka S, selen Se, tellur Te i polon Po. Wszystkie one mają po 6 elektronów na najwyższym poziomie energetycznym (s2p4) i wobec tego w związkach z wodorem i z metalami występują jako pierwiastki dwu- ujemne. Tlen, stojący na czele rodziny, różni się znacznie bardziej od pozostałych pierwiastków grupy VI aniżeli fluor od dalszych fluorow- ców. Ważniejsze własności tlenu omówiono już w rozdziale III. U pozostałych członów rodziny, objętych ogólną nazwą siarkowców, charakter elektroujemny zaznaczony jest tym słabiej, im większa jest ich liczba atomowa. Cechy metaliczne występują już w pewnym stopniu u telluru, a w promieniotwórczym polonie stanowczo przeważają.