Category Chemia nieorganiczna

Gęstość pary w 80O°C odpowiada wzorowi podwojonemu AsO ze – wzrostem temperatury stopniowo maleje na skutek coraz dalej posuniętej dysocjacji na cząsteczki pojedyncze. Dysocjacja jest całkowita powyżej 1800°C.

Liczba zbadanych związków węgla z innymi pierwiastkami jest tak wielka, że przekracza przeszło dziesięciokrotnie liczbę związków wszystkich innych pierwiastków pomiędzy sobą. W związkach tych węgiel występuje prawie zawsze jako pierwiastek czterowartościowy. Wielką różnorodność związków zawdzięcza on głównie dużej skłonności jego atomów do łączenia się pomiędzy sobą wiązaniami kowalencyjnymi w łańcuchy zawierające nieraz po kilkadziesiąt atomów. Łańcuch węglowy stanowi jak gdyby szkielet cząsteczki, elektrony zaś walencyjne węgla, nie wchodzące w skład tych dubletów, wiążą atomy węgla z atomami innych pierwiastków (wodoru, tlenu, azotu, siarki, chlorowców itd.).

W związkach bizmut występuje prawie wyłącznie jako pierwiastek trójwartościowy. Związki zawierające bizmut w innych stopniach utlenienia (—3, +5, być może także +4, +2 i +1) są nietrwałe i mało zbadane.

W podobny sposób z ortofosforanów jednometalicznych powstają me- tafosforany: NaH2P04 = 11,0 + NaPOs. Odmiennie zachowują się fosforany amonowe: przy ogrzewaniu tracą one amoniak, pozostawiając jako suchą pozostałość kwas fosforowy.

Pod względem ilości, w jakiej występuje na powierzchni ziemi, chlor zajmuje wśród innych pierwiastków jedenaste miejsce, stanowiąc około 0,2% skorupy ziemskiej. Spotyka się go wyłącznie w związkach z innymi pierwiastkami. Najbardziej rozpowszechnionym spośród tych związków, stanowiącym najważniejszą substancję wyjściową dla otrzymywania wszystkich innych preparatów chlorowych, jest chlorek sodowy, NaCl, czyli zwykła sól kuchenna. Olbrzymie ilości tej soli znajdują się obok znacznie mniejszych ilości innych chlorków w stanie rozpuszczonym w wodzie oceanicznej, gdzie zawartość jej wynosi średnio 2,8°/c. Znacznie większy odsetek rozpuszczonej soli kuchennej zawierają niektóre źródła mineralne, tzw. solanki, oraz liczne jeziora bezodpływowe. Morskiego pochodzenia są też niewątpliwie pokłady stałego NaCl, tzw. soli kamiennej, spotykane w wielu miejscach kuli ziemskiej w Polsce przede wszystkim w Wieliczce i Bochni pod Krakowem oraz w okolicach Inowrocławia i Ciechocinka na Kujawach. Pokłady te powstały przez stopniowe wysychanie części morza, które na skutek procesów geologicznych zostały odcięte od łączności z oceanem. Zjawisko to obserwuje się i w czasach obecnych, np. w licznych słonych jeziorach Azji Środkowej i na południo-wschodzie europejskiej części ZSRR. W niektórych miejscach pokładom chlorku sodowego towarzyszą chlorki potasowy, magnezowy i wapniowy oraz inne sole.

Rozpuszczalność dwutlenku chloru w wodzie jest dość duża: 1 litr wody w 10,7°C rozpuszcza 117 g C102. W roztworze dwutlenek chloru ulega hydrolizie na Cl- i ClOg- przejściowo tworzą się też kwasy podchlorawy i chlorawy. Z roztworami zasad dwutlenek chloru daje chloryny i chlorany. Z pomiarów gęstości gazu wyprowadza się wzór CIO2 z chlorem czterododatnim.

Chlorowodór jest to gaz bezbarwny o ostrym, przenikliwym zapachu. Jest nieznacznie tylko cięższy od powietrza (gęstość względem powietrza wynosi około 1,27), co prowadzi do ciężaru cząsteczkowego około 36,5 i do wzoru HC1. W zwykłej temperaturze chlorowodór daje się skroplić samym tylko ciśnieniem na ciecz bezbarwną, nieco cięższą od wody (d = 1,187 g/cm3), wrzącą pod normalnym ciśnieniem w —85°C. Ani w stanie gazowym, ani jako ciecz chlorowodór prądu elektrycznego nie przewodzi. Ponieważ powłoka elektronowa chloru w cząsteczce HC1 ulega deformacji w daleko większym stopniu niż powłoka fluoru w cząsteczce HF, moment dipolowy cząsteczki HC1 jest znacznie mniejszy. Wobec tego skłonność do asocjacji u HC1 jest bardzo nieznaczna i występuje tylko w stanie ciekłym.

Kwas ortofosforowy, H3POi? ciężar cząst. 98,00. Przez połączenie pięciotlenku fosforu z wodą powstaje zrazu kwas metafosforowy, uboższy w wodę. Kwas ten powoli, szybciej po zagotowaniu, przyłącza w roztworze wodę, przechodząc w kwas orto. W technice otrzymuje się zwykle kwas ortofosforowy przez działanie średnio stężonym kwasem siarkowym na fosforyty, zawierające jako główny składnik ortofosforan wapniowy, i odsączenie wydzielonego trudno rozpuszczalnego siarczanu wapniowego: Ca3{POj)2 + 3 H2S04 = 3 CaS04 -f 2 H3P04.

Podczas działania chlorem na SbCl3, rozpuszczony w kwasie solnym, roztwór przybiera przejściowo zabarwienie ciemnobrunatne, prawdopodobnie na skutek tworzenia się czterochlorku antymonu w myśl równań: SbClg + Cl2 = SbCl5 i SbCl3 + SbCl6 2 SbCl4.

Siarkowodór dość dobrze rozpuszcza się w wodzie. Jedna objętość wody w 0°C rozpuszcza 4,65 objętości gazu, a w 20°C — 2,61 objętoś ci. Otrzymany roztwór, tzw. woda siarkowodorowa, wykazuje odczyn słabo kwaśny, co dowodzi, że siarkowodór w roztworze ulega dysocjacji z wytworzeniem jonów wodorowych (kwas siarkowodorowy). Rozpad na jony zachodzi jednakże w stopniu bardzo nieznacznym: kwas siarkowodorowy jest kwasem słabym, przy tym dwuzasadowym. Rozpad jego na jony następuje w dwóch stadiach, W pierwszym stadium cząsteczka H2S odszczepia jeden tylko jon wodorowy: H2SH+ + HS , (III) w dalszym zaś ciągu jon HS— ulega dysocjacji w myśl równania: HS‘H+ + S3-. (IV)

Ciężar cząst. 44,016, tt. = —102,4°C, tw. = —89,5°C, t.kryt. = + 36,5°C, dc = = 1,2257 g/cm3, D60 = 1,9804 g 'l. Otrzymywanie. Związek ten powstaje przez redukcję wyższych tlenków azotu metalicznym cynkiem, chlorkiem cynawym, SnCl2, i in. Najwygodniej otrzymać go w laboratorium przez ostrożne ogrzewanie suchego azotanu amonowego: NH4N03 = N20 + 2H20 + 30 kcal.

Szczególnie uderzającą własnością amoniaku jest jego niezwykle wielka rozpuszczalność w wodzie, tym większa, im niższa jest temperatura. W 0°C jedna objętość wody rozpuszcza 1176 objętości gazu, w 20°C — 702 objętości przez ogrzanie zaś do temperatury wrzenia można odpędzić z wody praktycznie cały amoniak. Łatwość, z jaką amo- ninak rozpuszcza się wodzie, można zademonstrować za pomocą prostego doświadczenia, opisanego w § 122 (rys. 87).

W zwykłej temperaturze chloran potasowy, podobnie jak inne chlorany, jest zupełnie trwały. Ogrzany nieco powyżej temperatury top nienia (356°C), rozkłada się na chlorek i nadchloran: i KC1Q3 — KOI -f 3 KCIO,.

Sole kwasu tiosiarkowego, zwane tiosiarczanami, można otrzymać przez gotowanie roztworów siarczynów z drobno sproszkowaną siarką: SO| +8 = 8203-. Powstają one również przez utlenianie wielosiarczków tlenem z powietrza. W ten sposób otrzymuje się np. tiosiarczan wapniowy z siarczku wapniowego, który stanowił produkt odpadkowy w otrzymywaniu sody metodą Leblanca (§ 308) i podczas leżenia przez dłuższy czas na powietrzu utleniał się początkowo na dwusiarczek, a potem na tiosiarczan: – 4CaS + 2HgO + Oa = 2Ca(OH)2 + 2CaS2, – 2CaS2 + 302 = 2CaS2Os.