Znane powszechnie trujące działanie tlenku węgla

Jest to gaz bezbarwny, o charakterystycznym zapachu, skraplający się w 8°C, silnie trujący, stosowany podczas pierwszej wojny światowej jako bardzo niebezpieczny gaz bojowy.

Fosgen może być uważany za dwuchlorek kwasu węglowego (§ 229). Cząsteczka ma kształt trójkąta równoramiennego. Tlenek węgla, przepuszczany w wyższej temperaturze, najlepiej pod zwiększonym ciśnieniem nad niektórymi drobno sproszkowanymi metalami, jak żelazo lub nikiel, łączy się z nimi na lotne związki, zwane karbonylkami, np. Fe(CO)5, Ni(CO)4 itp. (§ 431).

Również i niektóre sole, zwłaszcza chlorek miedziawy w amoniakalnym roztworze, pochłaniają tlenek węgla, tworząc z nim połączenia kompleksowe. Reakcję tę wykorzystuje się do ilościowego oznaczania tlenku węgla w mieszaninie gazowej.

Znane powszechnie trujące działanie tlenku węgla („czadu”) polega również na reakcji łączenia się jego z czerwonym barwnikiem krwi, hemoglobiną. Podczas oddychania — jak wiadomo — tlen powietrza tworzy z hemoglobiną luźne połączenie, oksyhemoglobinę, i w postaci tego związku zostaje z krwią rozprowadzony do poszczególnych organów i tkanek ciała. Tlenek węgla łączy się z hemoglobiną znacznie łatwiej niż tlen i daje związek znacznie trwalszy, karboksyhemoglobinę. Ruguje on więc tlen z hemoglobiny. Gdy zawartość jego w powietrzu wynosi zaledwie 0,1%, czyli 1/200 zawartości tlenu, połowa hemoglobiny łączy się z tlenkiem węgla zamiast z tlenem i nie może brać udziału w procesie oddychania, co powoduje śmierć przez uduszenie. Działając nadmiarem tlenu można jednak wyrugować stopniowo tlenek węgla z hemoglobiny. Dlatego podczas ratowania osób zatrutych tlenkiem węgla wskazane jest przede wszystkim wzmożenie procesu oddychania, najlepiej- przez stosowanie oddychania czystym tlenem. Zatrucia takie zdarzają się nie tylko na skutek wadliwego działania pieców w mieszkaniach („zaczadzenie”), lecz mogą im ulegać również strażacy podczas gaszenia pożarów w pomieszczeniach zamkniętych, a także załogi czołgów i bunkrów artyleryjskich, zmuszone nieraz przebywać przez czas dłuższy w miejscach, gdzie nagromadzają się znaczne ilości CO, pochodzące ze spalania materiałów pędnych lub materiałów wybuchowych. Zwykła maska gazowa, której pochłaniacz wypełniony jest węglem aktywnym, nie chroni przed działaniem tlenku węgla. Jako gaz o niskiej temperaturze krytycznej ulega on w nieznacznym tylko stopniu adsorpcji na węglu (§ 59). Trzeba stosować pochłaniacze specjalne, napełnione tzw. hopkalitem. Jest to masa, złożona z tlenków różnych metali (Mn02, C02O3, CuO i Ag20), w zetknięciu z którą tlenek węgla utlenia się na dwutlenek.

Tlenek węgla otrzymuje się wprawdzie przez odwodnienie kwasu mrówkowego, nie odtwarza jednak tego kwasu przez łączenie się z wodą. Nie może więc być uważany za jego bezwodnik. Można natomiast, działając w temperaturze ok. 220° tlenkiem węgla pod ciśnieniem 30 at na wodorotlenki potasu lub sodu, otrzymać sole kwasu mrówkowego, zwane mrówczanami: ‘ NaOH + CO = HCOONa mrówczan sodowy.