Kwas metafosforowy i metafosforany

Kwas metafosforowy, HPO3, ciężar cząst. 80, powstający jako pierwszy produkt uwodnienia pięciotlenku fosforu, może być też otrzymany przez odwodnienie kwasu pirofosforowego w temperaturze wyższej, niż sam on powstaje z kwasu ortofosforowego (por. wyżej). Kwas meta tworzy szklistą masę łatwo rozpuszczalną w wodzie. W otrzymanych roztworach kwas metafosforowy znajduje się w postaci cząsteczek potrójnych, poczwórnych lub jeszcze bardziej spolimeryzowanych. Kwas metafosforowy, podobnie jak kwas piro, przechodzi w roztworach w kwas orto. Ogrzany zaś do temperatury czerwonego żaru częściowo się ulatnia, lecz nie daje się odwodnić do pięciotlenku.

Sole kwasów metafosforowyeh, metafosforany, otrzymuje się najlepiej przez ogrzewanie ortofosforanów jednometalicznych. Łącząc się z denkami metali, przechodzą one z powrotem w ortofosforany. Na tym właśnie polega zastosowanie metafosforanu sodowego, otrzymanego przez prażenie „soli fosforowej” do celów analitycznych (por. wyżej).

Podobnie jak kwas metafosforowy, tak i jego sole występują zawsze w postaci spolimeryzowanej. Właściwszą dla nich jest więc nazwa poli- metafosforany. Ich stopień polimeryzacji oraz własności zależą od warunków wytwarzania, w szczególności od temperatury. Najlepiej zbadane zostały metafosforany sodowe, znane pospolicie pod różnymi nazwami. W stanie krystalicznym wyodrębniono trójmetafosforan, (NaP03)3 (sól Knorrego) oraz czterometafosforan, (NaP03)/,. Sole te łatwo rozpuszczają się w wodzie. Produkty o wyższym stopniu polimeryzacji rozpuszczają się znacznie trudniej. Rozróżnia się wśród nich tzw. sól M a d r e 11 a, sól Kurrola, o strukturze włóknistej, oraz sól Grahama, tworzącą bezpostaciową szklistą masę. Niektóre polimetafosfo- rany, w szczególności sól Grahama, znajdują zastosowanie do usuwania twardości wody (§ 294). Inne służą do wyrobu tzw. detergentów (substancji obniżających napięcie powierzchniowe roztworów i wskutek tego ułatwiających tworzenie piany).