Destylacja rozkładowa węgla. Koks

Bezpośrednie spalanie naturalnych materiałów opałowych należy uważać w pewnym sensie za gospodarkę rabunkową. Można z nich bowiem otrzymać wiele cennych związków, które podczas spalania zostają bezpowrotnie stracone. W celu rocjonalnego wykorzystania poddaje się paliwo naturalne ogrzewaniu do wyższych temperatur bez dostępu powietrza. Proces ten znany jest pod niezupełnie trafną nazwą suchej destylacji lub destylacji rozkładowej węgla. Stosuje się go przede wszystkim do różnych rodzajów węgla kamiennego oraz drewna, lecz także, choć w mniejszym zakresie, do węgla brunatnego. Palne zaś składniki łupków bitumicznych mogą być w ogóle zużytkowane tylko za pośrednictwem suchej destylacji.

Podczas ogrzewania węgla kamiennego bez dostępu powietrza wydziela on pewną ilość składników lotnych, po czym pozostaje masa stała, porowata, mniej lub więcej spieczona, bogatsza w węgiel od materiału wyjściowego (do 97%), nosząca nazwę koksu. Służy on do celów opałowych (wartość opałowa około 7500—8000 kcal/kg), a przede wszystkim w hutnictwie jako substancja redukująca podczas otrzymywania metali z ich rud oraz w wielu innych procesach chemicznych.

Substancje lotne, powstające podczas destylacji rozkładowej węgla, zostają odprowadzone do osobnych odbieralników i tam częściowo skroplone na ciecz smolistą, barwy ciemnobrunatnej, noszącą nazwę smoły pogazowej. Zawiera ona liczne związki węgla, jak benzen, toluen, antracen, naftalen, fenol, pirydynę i in., stanowiące materiał wyjściowy dla szeregu gałęzi przemysłu chemicznego, jak fabrykacja barwników, materiałów wybuchowych, środków farmaceutycznych itp.

Wśród nie ulegających skropleniu gazowych produktów destylacji rozkładowej węgla spotyka się amoniak (§ 169), cyjanowodór, siarkowodór, przede wszystkim zaś wodór i szereg jego związków z węglem (głównie metan, Ctb,) obok nieznacznych ilości tlenku węgla, CO. Po usunięciu amoniaku przez rozpuszczenie w wodzie oraz cyjano- i siarkowodoru przez przepuszczanie nad specjalną masą zawierającą wodorotlenek żelazowy, otrzymuje się mieszaninę gazową, wydzielającą podczas spalania dość znaczne ilości ciepła. Dawniej mieszaninę tę stosowano do celów oświetleniowych, stąd nosi ona nazwę gazu świetlnego. Obecnie używa się jej głównie jako paliwa w gospodarstwie domowym.