Trójtlenek azotu, N2Oa i kwas azotawy, HN02 cz. II

Jako związki zawierające azot na niższym stopniu utlenienia w porównaniu z kwasem azotowym, kwas azotawy i azotyny zachowują się w wielu przypadkach jako substancje odtleniające, przechodząc przy tym w kwas azotowy lub azotany. Nadmanganian w kwaśnym roztworze wskutek odtlenienia odbarwia się tak łatwo, że z ilości zużytego odczynnika można wnioskować o ilości azotynu w roztworze: – 2Mn07 + GNOI + 6H+ = 5NOJ + 2Mn2+ + 3H20.

W podobny sposób utleniają kwas azotawy i inne związki, jak np. dwutlenek manganu, dwutlenek ołowiu, kwas chromowy itp. W wielu jednak przypadkach kwas azotawy zachowuje się jako środek utleniający, skuteczniejszy nawet niż bogatszy w tlen HNO3. Tak więc z jodków w kwaśnym roztworze wydziela się wolny jod (por. § 166), sole żelazawe przechodzą w żelazowe itp. Takie zachowanie się kwasu azotawego tłumaczy się niekompletną jego budową — w porównaniu z kwasem azotowym — wskutek czego jest on znacznie bardziej podatny na działania chemiczne.

HNO2 jest kwasem o średniej mocy (K = 6 10“”4). Przypisuje mu się zwykle wzór budowy I. Spośród jego pochodnych, zawierających zamiast atomu wodoru rodnik organiczny R, jedne mają również budowę I (estry kwasu azotawego), w innych zaś rodnik R jest bezpośrednio połączony z atomem azotu, odpowiednio do wzoru II (związki nitrowe, p. § 184):

Prawdopodobnie w kwasie azotawym występują obok siebie obie postaci w stanie równowagi z dużą przewagą postaci I (tautomeria, § 149).

Azotyny litowców są w wodzie łatwo rozpuszczalne, a w stanie stałym przyciągają wilgoć z powietrza. Również i większość innych azotynów rozpuszcza się w wodzie już na zimno. Dość trudno rozpuszczalny w zimnej wodzie jest azotyn srebrowy, AgNC>2 (1 : 300). Dlatego sól ta jest zwykle używana, gdy chodzi o wprowadzenie do roztworu dokładnie oznaczonych ilości wolnego kwasu azotawego: AgNOa + HCl = AgCl + HN02.

Jon azotynowy ma kształt trójkąta równoramiennego z kątem wierzchołkowym 120 — 130°. Długość wiązań N—O wynosi 1,13 A. Struktura jonu azotynowego może być przedstawiona za pomocą dwóch równorzędnych wzorów elektronowych (mezomeria, § 92): Duże ilości azotynów zużywa się w przemyśle barwnikarskim, gdzie służą one do wytwarzania tzw. barwników azowych.